Opioidlar nima ekanligi, shifokorlar ularni nima uchun buyurishi va bugungi qaramlik inqirozini qanday keltirib chiqarishi haqida qo‘llanma
Opioidlar uzoq vaqtdan beri og‘riqni kuchli yengillashtirish xususiyati tufayli qadrlanib kelingan dorilar guruhidir. Ularga morfin va kodein kabi tabiiy birikmalar, oksikodon va gidrokodon kabi yarim sintetik dorilar, fentanil va metadon kabi to‘liq sintetik shakllar kiradi. Jarrohlik amaliyotidan keyin tiklanayotgan yoki saraton kasalligi bilan kurashayotgan bemorlar uchun bu dorilar kundalik hayotni butunlay o‘zgartirishi mumkin. Biroq, aynan shu giyohvand moddalar global giyohvandlik inqirozining markazida turib, shaxslar va jamiyatlar uchun halokatli oqibatlarni keltirib chiqarmoqda.
Opioidlar miya, orqa miya va hatto ichaklardagi retseptorlarga birikib, og‘riq signallarini to‘sadi hamda ko‘pincha tinchlanish yoki eyforiya hissini uyg‘otadi. Bu ikki tomonlama ta’sir ularning tibbiy foydasini, shu bilan birga xavfliligini ham tushuntiradi. Hatto belgilangan tartibda qo‘llanilganda ham, qaramlik bir necha hafta ichida rivojlanishi mumkin va noto‘g‘ri foydalanish tez orada giyohvandlikka aylanib ketishi mumkin. Qabziyat, uyquchanlik va ko‘ngil aynishi keng tarqalgan nojo‘ya ta’sirlar hisoblanadi, ammo eng katta xavflar ancha jiddiyroq: nafas olishning sekinlashuvi, chidamlilik va ko‘p hollarda o‘limga olib keladigan dozani oshirib yuborish. Shifokorlar o‘tkir og‘riq, saraton kasalligini davolash va hayotning so‘nggi kunlarida opioidlarni buyurishda davom etmoqda. Ba’zi hollarda metadon va buprenorfin kabi dorilarning o‘zi giyohvandlikni davolash uchun qo‘llaniladi, bu esa bemorlarga kasallikning qaytalanishidan saqlanishga yordam beradi. Shunday bo‘lsa-da, tibbiy ko‘rsatmalar endi ehtiyotkorlikni ta’kidlamoqda: eng past doza, eng qisqa muddat va har doim fizioterapiya yoki opioid bo‘lmagan dorilar kabi muqobil variantlarni hisobga olish zarur.
Qo‘llash majburiy bo‘lib qolganda, bu holat opioidlardan foydalanish buzilishi (OFB) deb ataladi. Bu intoksikatsiya, abstinentsiya va kuchli istak davrlari bilan kechadigan surunkali kasallikdir. 2016-yilda butun dunyo bo‘ylab 26 milliondan ortiq odam OFBdan aziyat chekkan va har yili opioidlarning haddan tashqari dozasi 100 000 dan ortiq odamning o‘limiga sabab bo‘lgan. Giyohvandlik faqat dam olish maqsadida giyohvand moddalarni noto‘g‘ri iste’mol qiluvchilar bilan cheklanmaydi; u qonuniy retseptdan boshlanishi mumkin, ayniqsa depressiya, ruhiy jarohat yoki boshqa zaifliklarga ega bo‘lgan odamlarda. Inqiroz ko‘lamiga qaramay, tiklanish imkoni bor. Davolash dori vositalaridan foydalanish, ruhiy qo‘llab-quvvatlash, zararni kamaytirish usullari, masalan, ortiqcha dozani bartaraf etish uchun nalokson qo‘llash hamda oila va jamiyatning muhim rolini o‘z ichiga oladi. Har bir aralashuv hayotlarni saqlab qolish va umidni tiklash yo‘lidagi qadamdir.
Opioidlar og‘riqni yengillashtirish uchun tibbiyotning eng samarali vositalaridan biri bo‘lib qolmoqda, ammo ularning xavfi juda katta. Asosiy muammo muvozanatni saqlashda: bu dorilarni eng zarur hollardagina ishlatish va qaramlikka aylanib ketishining oldini olish. Allaqachon qiynalayotganlar uchun tiklanish yo‘li qiyin, ammo haqiqiy va g‘amxo‘rlik hamda hamdardlikning to‘g‘ri uyg‘unlashuvi bilan ko‘pchilik bu yo‘lni bosib o‘tishi mumkin.
Edited by Ismatullayeva Mohlaroy
Manba:
- Benyamin, Ramsin, et al. “Opioid complications and side effects.” Pain physician 11.2S (2008): S105: https://www.researchgate.net/profile/Andrea-Trescot/publication/5408041_Opioid_Complications_and_Side_Effects/links/0046351a0ec5a9b18e000000/Opioid-Complications-and-Side-Effects.pdf
- Strang, John, et al. “Opioid use disorder.” Nature reviews Disease primers 6.1 (2020):https://drive.google.com/file/d/1AnsE0sGaeuF9Z8Y4lDYs1E1MptTIlJOp/view
