Agar o‘spirinlik yoki yigirmanchi yoshlarda bo‘lsangiz, aql tishlari haqida eshitgan bo‘lishingiz tabiiy. Tish olamining bu kechki “mehmonlari” muammolar keltirib chiqarishi bilan mashhur, lekin nima uchunligini o‘ylab ko‘rganmisiz? Bu voqea evolyutsiya va zamonaviy biologiyaning ajoyib uyg‘unligidir.
Aql tishlari nima?
Aql tishlari yoki uchinchi oziq tishlari eng so‘nggi chiqadigan tishlar bo‘lib, odatda 17 yoshdan 25 yoshgacha oralig‘ida paydo bo‘ladi. Og‘izning eng orqa qismida joylashgan bu tishlar, tarixan ajdodlarimiz uchun juda muhim bo‘lgan, chunki ular ildizlar, yong‘oqlar va xom go‘sht kabi qattiq, dag‘al oziqlarni chaynash uchun qo‘shimcha oziq tishlariga muhtoj bo‘lishgan.
Evolyutsion muammo
Xo‘sh, bir paytlar foydali bo‘lgan bu tishlar nima uchun endi ko‘plab muammolarni keltirib chiqarmoqda? Javob jag‘ o‘lchamining evolyutsiyasida yashiringan. Ming yillar davomida ovqat pishirish va oziq-ovqatni qayta ishlash tufayli ovqatlanishimiz yumshadi, tish parvarishining takomillashuvi esa tish yo‘qotilishini kamaytirdi. Natijada, inson jag‘i tobora kichrayib bordi. Bu zamonaviy muammoni keltirib chiqardi: biz uchinchi oziq tishlari to‘plamining genetik sxemasini meros qilib oldik, ammo endi ularni joylashtirish uchun jag‘imizda yetarli joy yo‘q. Bu evolyutsion nomutanosiblik bo‘lib, bu tishlarning o‘sishi uchun joy qoldirmaydi.
Tiqilib qolish muammosi
Joy yetishmasligi ko‘plab aql tishlari muammolarining asosiy sababidir. To‘g‘ri chiqish uchun yetarli joy bo‘lmaganda, tishlar tiqilib qoladi. Bu quyidagi holatlarga olib kelishi mumkin:
Milk ostida qisman yoki to‘liq qisilib qolish.
Noqulay burchak ostida o‘sish, ba’zan qo‘shni oziq tishlariga bosim o‘tkazish.
Jag‘ suyagi ichida qolib ketish.
Aql tishlarini qachon olib tashlash kerak?
Barcha aql tishlarini olib tashlash shart emas. Agar ular sog‘lom, milklar orqali to‘liq chiqqan va to‘g‘ri joylashgan bo‘lsa, ularni olib tashlashga hojat bo‘lmasligi mumkin. Biroq, quyidagi holatlarda ko‘pincha olib tashlash eng to‘g‘ri yechim hisoblanadi.
1. Tiqilib qolgan aql tishlari
Bu olib tashlashning eng keng tarqalgan sabablaridan biridir. Tish normal chiqishi uchun yetarli joy bo‘lmaganda tiqilib qoladi. U quyidagicha joylashishi mumkin:
Milk ostida (yumshoq to‘qimalar orasida tiqilib qolish).
Jag‘ suyagiga qisman tiqilib qolish (suyak orasida tiqilib qolish).
Burchak ostida, ba’zan gorizontal yo‘nalishda o‘sish.
Tiqilib qolgan tishlar kuchli og‘riq, shish va yallig‘lanish keltirib chiqarishi mumkin, shuning uchun keyingi muammolarning oldini olish uchun ularni olib tashlash zarur.
2. Yaqin atrofdagi tishlarning siqilishi yoki shikastlanishi
Agar aql tishlaringiz ikkinchi oziq tishlaringizga (ularning oldidagi tishlarga) bosim o‘tkazsa, bu to‘g‘ri tishlarni egri qilib, tiqilib qolishiga olib kelishi mumkin. Bu o‘tmishdagi ortodontik ishlar (masalan, breketlar) natijalarini yo‘qqa chiqarishi va tishlash muammolariga sabab bo‘lishi mumkin. Olib tashlash bu uzoq muddatli zararning oldini oladi.
3. Yallig‘lanishlar va milk kasalligi
Joylashuvi tufayli aql tishlarini tozalash juda qiyin. Qisman chiqqan tish oziq-ovqat va bakteriyalarni oson to‘playdigan milk burmalarini hosil qilishi mumkin. Bu og‘riqli yallig‘lanish – perikoronitga (tish atrofidagi to‘qimalarning yallig‘lanishi) olib keladi. Takroriy yoki surunkali yallig‘lanishlar tishni olib tashlash kerakligining aniq belgisidir.
4. Tish kariyesi (kavaklar)
Aql tishlarini toza saqlashning qiyinligi ularni kariyesga juda moyil qiladi. Agar aql tishida oddiy plomba bilan to‘ldirish uchun juda katta yoki murakkab bo‘lgan kavak paydo bo‘lsa, ko‘pincha uni olib tashlash tavsiya etiladi. Bu chirishning qo‘shni, muhimroq tishlarga tarqalishining oldini oladi.
5. Kistalar yoki jag‘ning shikastlanishi
Bu kam uchraydigan, ammo jiddiy asorat. Kista – suyuqlik bilan to‘lgan xaltacha bo‘lib, jag‘ suyagida tiqilib qolgan aql tishi atrofida hosil bo‘lishi mumkin. Agar davolanmasa, kista kengayib, jag‘ suyagini yemiradi, nervlarni shikastlaydi va yaqin atrofdagi tishlarning ildizlariga zarar yetkazadi. Kamdan-kam hollarda bu kistalar o‘smalarga aylanib ketishi mumkin.
Xulosa
Aql tishlarini olib tashlash har doim ham zarur emas; bu tishlarning qanday rivojlanishiga va ular asoratlar keltirib chiqarishiga bog‘liq. Evolyutsiya nuqtai nazaridan, aql tishlari bir paytlar qattiq ovqatlarni chaynash uchun zarur bo‘lgan, ammo zamonaviy inson jag‘lari kichrayib, bu oziq tishlarining to‘g‘ri o‘sishi uchun kam joy qoldirgan. Natijada, ular ko‘pincha tiqilib qolish, qo‘shni tishlarga bosim o‘tkazish, takroriy milk yallig‘lanishlari, og‘ir kavaklar yoki hatto kistalar va jag‘larning shikastlanishi kabi muammolarga olib keladi. Shuning uchun aql tishlarini olib tashlash to‘g‘risidagi qaror shaxsning klinik holatiga asoslanib, og‘iz bo‘shlig‘ining uzoq muddatli salomatligini va umuman hayot sifatini saqlash maqsadida professional stomatologik baholashdan keyin qabul qilinishi kerak.
Edited by Sarvinoz and Mexriniso
References:
- When teeth removal:when is it necessary https://medium.com/@marketing_64263/wisdom-teeth-removal-when-is-it-necessary-e42d9b4c5d5e#:~:text=wisdom%20teeth%20removal%3a%20when%20is%20it%20necessary%3f
- The truth about wisdom teeth extraction https://www.thehealthyhomeeconomist.com/skip-that-surgery-most-wisdom-tooth-extractions-unnecessary/#:~:text=wisdom%20tooth%20extraction-,the%20truth%20about%20wisdom%20tooth%20extraction,-by%20sarah%20pope
- 10 smart facts about wisdom teeth https://www.mentalfloss.com/article/554979/facts-about-wisdom-teeth#:~:text=10%20facts%20about%20wisdom%20teeth
- Facts about wisdom teeth https://www.trilliumdental.ca/facts-about-wisdom-teeth/#:~:text=facts%20about%20wisdom%20teeth
