Akne haqida hamma narsa: sabablar, davolash va ruhiy ta’sir

Mazmuni

Husnbuzar butun dunyo bo‘ylab o‘smirlar va yoshlarga ta’sir qiluvchi eng keng tarqalgan dermatologik kasalliklardan biridir. Uning biologik mexanizmlari yaxshi o‘rganilgan bo‘lsa-da, shaxsiy va psixologik ta’sirlari yetarlicha baholanmagan. Ushbu maqolada husnbuzarning ko‘p omilli sabablari, jumladan gormonal, genetik, ovqatlanish va atrof-muhit omillari o‘rganiladi, shu bilan birga uning hissiy yuki ham ko‘rib chiqiladi. Mahalliy va peroral dori vositalari, turmush tarzini o‘zgartirish, zamonaviy innovatsiyalar kabi ilmiy davolash usullari taqdim etilgan. Biroq, ilm-fandan tashqarida, husnbuzar – bu shaxsiy sayohat bo‘lib, unda davolanish nafaqat teri, balki o‘z-o‘zini hurmat qilish va ishonchni ham o‘z ichiga oladi.

Tayanch iboralar: akne, dermatologiya, gormonlar, stress, genetika, davolash, o‘z-o‘zini baholash

Kirish

Oddiy husnbuzarlar eng keng tarqalgan dermatologik kasalliklardan biri bo‘lib, ayniqsa o‘smirlar va yoshlarga ta’sir qiladi. Amerika dermatologiya akademiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, 12 yoshdan 24 yoshgacha bo‘lgan odamlarning taxminan 85 foizi u yoki bu darajada husnbuzarni boshdan kechiradi. Akne hayot uchun xavfli kasallik bo‘lmasa-da, bemorlarning hayot sifatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi, psixologik farovonlik va ijtimoiy munosabatlarga ta’sir qiladi. Ushbu maqola husnbuzarning asosiy etiologik omillarini va zamonaviy dalillarga asoslangan davolash usullarini ko‘rib chiqishga qaratilgan.

Husnbuzar etiologiyasi

1. Husnbuzarlar patogenezi ko‘p omilli bo‘lib, gormonal, genetik, mikrob, turmush tarzi va atrof-muhit komponentlarini o‘z ichiga oladi.
2. Gormonal omillar. Pubertat davrda androgenlar faolligining oshishi yog‘ bezlari gipertrofiyasi va gipersekretsiyasini stimullaydi, follikulyar obstruksiyani keltirib chiqaradi.
3. Genetik moyillik. Egizaklar va oilaviy tadqiqotlar husnbuzarlarga moyillikning kuchli genetik tarkibiy qismini ko‘rsatadi, monozigot egizaklar dizigot egizaklarga qaraganda yuqori konkordansga ega.
4. Mikroblar kolonizatsiyasi. Cutibacterium acnes (ilgari Propionibacterium acnes) pilosebaceous birlikda yallig‘lanishni boshlash va saqlashda markaziy rol o‘ynaydi.
5. Ovqatlanishning ta’siri. Bir qator tadqiqotlar yuqori glikemik yuklamali parhezlar, sut mahsulotlarini haddan tashqari iste’mol qilish va husnbuzarlarning kuchayishi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi. Biroq, natijalar bir xil emas va ovqatlanish asosiy sabab omili hisoblanmaydi.
6. Psixologik stress. Kortizol va boshqa stress bilan bog‘liq gormonlar yog‘ bezlarining faolligi va yallig‘lanish reaksiyalariga hissa qo‘shadi va shu bilan akne lezyonlarini kuchaytiradi.
7. Uyqu va turmush tarzi omillari. Yetarlicha uxlamaslik yoki tartibsiz uyqu rejimi gormonal muvozanatni buzishi va stress gormonlari ishlab chiqarilishini kuchaytirishi mumkin, bu esa husnbuzarlarni kuchaytirishi mumkin.
8. Gigiyena va yuza kontakti. Iflos yostiq jildlari, sochiqlar yoki yuzga tez-tez teginish bakteriyalar va yog‘larni teriga o‘tkazishi mumkin, bu esa teshiklarning tiqilib qolishi va yallig‘lanishni keltirib chiqaradi.

Ekologik va kosmetik omillar. Ifloslantiruvchi moddalar, nam iqlim va komedogen kosmetik vositalarning ta’siri ham husnbuzarlarning rivojlanishiga yordam beradi.

Davolash usullari

Husnbuzarlarni davolash og‘irlik darajasi, tarqalishi va bemorga xos omillarga bog‘liq. Terapevtik variantlarga mahalliy vositalar, tizimli dorilar va protsessual aralashuvlar kiradi.

Topik terapiya

1. peroksid mikroblarga qarshi va yallig‘lanishga qarshi xususiyatlari uchun keng qo‘llaniladi.
2. Mahalliy retinoidlar (masalan, adapalen, tretinoin) follikulyar keratinizatsiyani normallashtiradi va komedon hosil bo‘lishining oldini oladi.
3. Mahalliy antibiotiklar (masalan, klindamitsin, eritromitsin) samarali, ammo bakteriyalarning chidamliligini kamaytirish uchun benzoil peroksid bilan birlashtirilishi kerak.

Tizimli terapiya

1. Og‘iz orqali qabul qilinadigan antibiotiklar (doksitsiklin, minotsiklin) S. aknes kolonizatsiyasini va yallig‘lanishini kamaytiradi, lekin cheklangan muddatga tavsiya etiladi.
2. Gormonal terapiya (og‘iz orqali qabul qilinadigan kontratseptivlar, spironolakton) gormonal akne bilan og‘rigan ayol bemorlarga foyda keltiradi.
3. Izotretinoin uzoq muddatli remissiyaga olib keladigan og‘ir nodulokistoz husnbuzarlar uchun eng samarali tizimli vositadir, garchi uning teratogenligi qat’iy nazoratni talab qiladi.

Ad’yunktiv va protsedurali terapiya.

1. Chidamli holatlarda kimyoviy piling, fotodinamik terapiya va lazer muolajalari o‘z samarasini ko‘rsatdi.
2. To‘g‘ri teri parvarishi amaliyoti, jumladan, komedogen bo‘lmagan vositalardan foydalanish, farmakologik aralashuvlarni qo‘llab-quvvatlaydi.

Muhokama

Husnbuzarlarni davolash individual, ko‘p omilli yondashuvni talab qiladi. Mahalliy terapiya yengil husnbuzarlarni davolashning asosiy usuli bo‘lib qolmoqda, o‘rtacha va og‘ir holatlar esa ko‘pincha tizimli terapiyani talab qiladi. Parhez va hayot tarzini o‘zgartirishning roli qo‘llab-quvvatlovchi bo‘lsa-da, farmakologik davolashdan keyingi o‘rinda turadi. Psixologik jihatlarni ham tan olish kerak, chunki husnbuzar o‘z-o‘zini hurmat qilishning pasayishi va tashvish yoki depressiya xavfining oshishi bilan kuchli bog‘liq.

Xulosa

Oddiy husnbuzarlar gormonal, genetik, mikrobial, ovqatlanish va atrof-muhit omillari ta’sirida keng tarqalgan dermatologik holatdir. Samarali boshqaruv mahalliy vositalar, tizimli dori-darmonlar va qo‘llab-quvvatlovchi parvarish kombinatsiyasiga asoslanadi. Zamonaviy terapevtik strategiyalar sezilarli klinik yaxshilanishga erishishi mumkin bo‘lsa-da, bemorlarni o‘qitish va ularga rioya qilish muvaffaqiyatli natijalar uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lib qolmoqda. Uzoq muddatli husnbuzarlarni davolashda parhez, stress va yangi davolash usullarining rolini aniqlashtirish uchun qo‘shimcha tadqiqotlar o‘tkazish zarur.

Edited by Mehriniso

Reference: 

1. Meixiong J, et al. “Diet and Acne: A Systematic Review.” PMC. 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8971946/
2. Systematic review of the epidemiology of acne vulgaris — Heng AHS, Chew FT, va boshqalar. Scientific Reports. 2020. https://www.nature.com/articles/s41598-020-62715-3 
3. Ismail, N. H., Manaf, Z. A., Azizan, N. Z. (2012). High glycemic load diet, milk and ice cream consumption are related to acne vulgaris in Malaysian young adults: a case control study. BMC Dermatology, 12, 13. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3470941/
4. Kutlu, Ö., & Metin, A. (2022). Adult acne versus adolescent acne: a narrative review with a focus on epidemiology, treatment, and quality of life. Clinical, Cosmetic and Investigational Dermatology, 15, 249–260. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9837660/
5. Ryguła, I., et al. (2024). Impact of Diet and Nutrition in Patients with Acne Vulgaris. Nutrients, 16(10), 1476. https://www.mdpi.com/2072-6643/16/10/1476
6. Adah, R. O., et al. (2023). Epidemiology and Perception of Acne Among Adolescents in Nigeria: Cross-sectional Study. JMIR Dermatology, 6(1), e44441 https://derma.jmir.org/2023/1/e44441