Nima uchun ba’zi homiladorlik davri juda erta tugaydi, boshqalari esa asoratsiz to‘liq muddatga yetadi? Olimlar yillar davomida genetikadan javob izlashdi. DNKdagi ba’zi o‘zgarishlar erta tug‘ilish xavfini oshirishi ma’lum, ammo faqat genetikaning o‘zi butun jarayonni tushuntirib bera olmaydi. Endi yangi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, javob hayratlanarli hamkorlikda: onaning genlari va uning ichak bakteriyalari birgalikda ishlaydi.
Genlar sharoitni belgilab beradi
Har bir inson o‘ziga xos genetik kodga ega. Ayrim ayollar erta tug‘ish imkoniyatini biroz oshiradigan o‘zgarishlarni irsiy tarzda qabul qilishadi. Masalan, yallig‘lanish, gormonlar regulyatsiyasi va bachadon funksiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan maxsus genetik markerlar tug‘ruq muddatiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Biroq, o‘z-o‘zidan, bu genetik xavf ko‘rsatkichlari erta tug‘ilish holatlarining faqat kichik qismini tushuntiradi. Aslida, bugungi kungacha o‘tkazilgan eng yirik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, genetika homiladorlik davomiyligidagi o‘zgarishlarning atigi bir necha foizini tashkil qiladi. Ko‘rinib turibdiki, bunda boshqa kuchlar ham ishtirok etmoqda.
Bu jarayonda ichak mikrobiomasining o’rni alohida ahamyat kasb etadi
Ichak mikrobiomasi hazm yo‘limizda yashaydigan trillionlab bakteriyalar to‘plamidir. Homiladorlik davrida bu mikroblar moslashadi va metabolizm, immunitet va hatto gormonal muvozanatga ta’sir qilishi mumkin. 5300 dan ortiq homilador ayollarning yangi tadqiqotida olimlar ichak mikrobiomasi erta tug‘ilish xavfini shakllantirishda genetika bilan o‘zaro ta’sir qilishini aniqladilar. Bir bakteriya, xususan, Clostridium innocuum asosiy o‘yinchi sifatida paydo bo‘ldi. Ushbu mikrobning yuqori darajasiga ega bo‘lgan ayollar allaqachon muddatidan oldin tug‘ish ehtimoli ko‘proq edi. Ammo noqulay genetik tuzilma bilan qo‘shilganda, xavf yanada oshdi.
Ikki tomonlama ta’sir
Ushbu kombinatsiyalangan ta’sir ba’zan gen muhitining o‘zaro ta’siri deb ataladi. Bu holda atrof-muhit havoning ifloslanishi yoki ovqatlanish emas, balki ichakning mikroskopik dunyosidir. Tadqiqotchilarning aniqlashicha, xavfli genetik variantlar va yuqori mikrob xavfi ta’sirlariga ega bo‘lgan ayollar muddatidan oldin tug‘ish ehtimoli eng yuqori bo‘lgan. Bu xuddi zanjirning ikkita zaif bo‘g‘iniga o‘xshaydi.Bitta kuchsiz bo‘g‘in bosim ostida uzilmasligi mumkin, lekin ikkitasi birgalikda zanjirni ancha osonroq uzadi.
Buning natijani baholash imkonyatlariga ta’siri
Ushbu topilmani amaliy qilish uchun olimlar irsiyat, ichak mikroblari va yosh yoki oldingi homiladorlik tarixi kabi ma’lum xavf omillarini o‘z ichiga olgan kombinatsiyalangan modellarni yaratdilar. Ular mikrobioma ma’lumotlarini qo‘shish erta tug‘ilishni tahmin qilish aniqligini oshirishini aniqladilar. Genetikaning o‘zi cheklangan tahminlar berdi, ammo mikrob ma’lumotlari bilan bog‘langanda natijalar ancha yaxshi bo‘ldi. Ushbu yondashuv oxir-oqibat shifokorlarga homiladorlikning juda erta davrida, alomatlar paydo bo‘lishidan ancha oldin eng yuqori xavf ostida bo‘lgan ayollarni aniqlash imkonini berishi mumkin. Bunday bilimlar hayotni saqlab qolishi, aralashuvlar, yaqindan kuzatish yoki profilaktik davolash uchun vaqt ajratishi mumkin.
Tadqiqot muhitidan tashqarida
Ushbu gen-mikrobiom hamkorligining kashf etilishi katta saboq beradi: bizning sog‘lig‘imiz nasldan naslga o‘tgan va ichimizda bo‘lgan narsalar o‘rtasidagi doimiy o‘zaro ta’sir natijasida shakllanadi. Genlar poydevor qo‘yishi mumkin, ammo mikroblar strukturani kuchaytirishi yoki zaiflashtirishi mumkin.Bo‘lajak onalar uchun bu tadqiqot yangi bobni ochadi. U homiladorlikni himoya qilish uchun nafaqat DNKga, balki ichak salomatligiga ham e’tibor qaratishni talab qilishi mumkinligini ko‘rsatadi. Keyingi tadqiqotlar bilan biz bir kun kelib genetik skrining va mikrobioma profilini standart amaliyot sifatida birlashtirgan tug‘ruqdan oldingi parvarishni ko‘rishimiz mumkin.
Kelajakka nazar
Homiladorlik paytida genlar va mikroblar qanday hamkorlik qilishining tafsilotlarini fan hali ham aniqlamoqda. Ammo xabar aniq: ikkalasi ham yolg‘iz harakat qilmaydi. Birgalikda ular erta tug‘ilishning ikki tomonlama xavfini yoki, agar to‘g‘ri muvozanatlangan bo‘lsa, yangi hayotni dunyoga xavfsiz olib kelishga yordam beradigan qalqonni hosil qilishi mumkin.
Translated by Sabina Kurbanova
Manba:
- Sole-Navais, P., Flatley, C., Steinthorsdottir, V., et al. (2023). Genetic effects on the timing of parturition and links to fetal birth weight. Nature Genetics, 55, 559–567. https://doi.org/10.1038/s41588-023-01343-9
- Hiltunen, H., Collado, M. C., Ollila, H., et al. (2022). Spontaneous preterm delivery is reflected in both early neonatal and maternal gut microbiota. Pediatric Research, 91, 1804–1811.
- Miao, Z., Hu, S., Wu, P., et al. (2025). Maternal gut microbiome during early pregnancy predicts preterm birth. Cell Host & Microbe, 33(9), 1623–1639.
