Nega miyamizga boshqa odamlar kerak?

Kirish

Bizning miyamiz boshqalar bilan bog‘lanish uchun asoslangan. Tug‘ilganimizdan boshlab, biz ijtimoiy munosabatlarni tirik qolish vositasi sifatida izlaymiz. Chaqaloqlar nafaqat oziq-ovqat va issiqlik uchun, balki miyaning sog‘lom rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan hissiy va psixologik yordam uchun ham g‘amxo‘rlarga tayanadi. Ushbu erta bog‘lanish ko‘pincha “sevgi gormoni” deb ataladigan oksitotsin kabi neyrokimyoviy moddalar tufayli yuzaga keladi, bu esa ijtimoiy aloqalarni shakllantirish va saqlashda muhim rol o‘ynaydi.

Boshqalarning borligi sizga uchrashuvni, ismni eslatgan yoki shunchaki e’tiboringizni boshqa narsaga qaratishga undagan paytlarni o‘ylab ko‘ring. Munosabatlarimiz fikrlash uchun sharoit va sabab yaratadi. Biz muhim qarorlar qabul qilish uchun bir-birimiz bilan maslahatlashamiz va ularni sinab ko‘rish uchun g‘oyalarni muhokama qilamiz. Bu jarayonlar bizning siyosiy tizimimizda muhim o’rin egallaydiDemokratiyalar muhim axloqiy va siyosiy qarorlarni alohida shaxslarga qoldirishdan ko‘ra, shaxslararo munozara jarayonlari orqali qabul qilish yaxshiroq deb hisoblaydi.

Yoshimiz ulg‘aygan sari, miyamiz optimal ishlash uchun ijtimoiy munosabatlarga tayanishda davom etadi. Neyrologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, miyaning odatiy rejim tarmog‘i, xayolparastlik, introspeksiya va xotira uchun mas’ul bo‘lgan tizim ham ijtimoiy bilishda katta rol o‘ynaydi. Bu shuni anglatadiki, biz boshqalar bilan faol muloqot qilmasak ham, miyamiz hali ham ijtimoiy munosabatlar haqida o‘ylaydi, boshqalarning niyatlarini talqin qiladi va ijtimoiy vaziyatlarni tasavvur qiladi.

Ijtimoiy hayot miyaga qanday ta’sir qiladi?

Tadqiqotlar tobora ko‘proq shuni ko‘rsatadiki, kuchli ijtimoiy aloqalar miya salomatligi uchun juda muhimdir. Ijtimoiylashuv diqqat va xotirani rag‘batlantirishi, neyron tarmoqlarini mustahkamlashga yordam berishi mumkin. Siz shunchaki kulishingiz va gapirishingiz mumkin, ammo miyangiz qattiq ishlaydi. Aqliy faoliyatning kuchayishi vaqt o‘tishi bilan o‘zini oqlaydi.

Olimlarning aniqlashicha, kuchli ijtimoiy aloqalarga ega odamlar ko‘p vaqtini yolg‘iz o‘tkazadigan odamlarga qaraganda kognitiv pasayishni kamroq boshdan kechirar ekan. Aslida, 12 000 ga yaqin ishtirokchini o‘z ichiga olgan bitta katta tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, odamlar yolg‘iz qolganda, ularning demensiya xavfi 40 foizgacha oshadi.

Izolyatsiyaning miyaga ta’siri

Aksincha, boshqalardan ajralib qolganimizda miyamiz aziyat chekadi. Surunkali yolg‘izlik miya salomatligiga bir qator salbiy ta’sir ko‘rsatishi aniqlangan.Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, ijtimoiy izolyatsiya kognitiv pasayish, demensiya xavfining oshishi (xotira, fikrlash va ijtimoiy qobiliyatlarga ta’sir qiluvchi alomatlar guruhi) va depressiya va tashvish kabi ruhiy salomatlik buzilishlarining ko‘payishi bilan bog‘liq.

Yolg‘izlik stressi miyaning kurash yoki qochish reaksiyasini keltirib chiqaradi, bu esa stress gormoni bo‘lgan kortizol ishlab chiqarilishining ko‘payishiga olib keladi. Vaqt o‘tishi bilan kortizol darajasining oshishi miyaga, xususan, xotira va o‘rganishda ishtirok etadigan gippokampga zarar yetkazishi mumkin. Shuning uchun ijtimoiy izolyatsiya nafaqat psixologik muammo, balki jiddiy nevrologik muammodir.

O’zingizni ajratilgan his qilyapsizmi? Qayta ijtimoiy faollikni boshlashning uchta usuli:

Quyida ishni boshlashga yordam beradigan uchta maslahat keltirilgan.

1. Eski do‘stlikni tiklash. Qoniqarli munosabatlarni topishning eng oddiy usullaridan biri – yillar davomida aloqani uzgan yaxshi do‘stlaringiz bilan qayta aloqa o‘rnatishdir. Umumiy tarixga ega bo‘lganingiz sababli, ko‘pincha kamroq harakat bilan to‘xtagan joyingizni davom ettirishingiz mumkin. Ijtimoiy tarmoqlar o‘tmishdagi odamlarni topish, yo‘qolgan do‘stlikni tiklash yoki manzillar kitobini skanerlash va telefon yoki elektron pochta orqali bog‘lanishning oson usuli bo‘lishi mumkin.

2. Miqdor uchun emas, sifat uchun kurashing. Hamma munosabatlar ham teng qilib yaratilmagan. Stressli shaxslararo munosabatlar aslida sog‘lig‘ingizga putur yetkazishi mumkin. 2021-yilda Amerika yurak assotsiatsiyasi jurnalida o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, yuqori darajadagi ijtimoiy zo‘riqish haqida xabar bergan ayollar 15 yil davomida jiddiy yurak muammolarini boshdan kechirmaganlarga qaraganda ko‘proq boshdan kechirgan.Ushbu tadqiqotda aynan miya salomatligi ko‘rib chiqilmagan bo‘lsa-da, yurak-qon tomir muammolari va kognitiv pasayish ko‘plab bir xil xavf omillariga ega. Shunday qilib, vaqtingizni sizni bo‘shashtiradigan va qoniqtiradigan bir nechta munosabatlarga sarflaganingiz ma’qul, sizni holdan toydiradigan odamlarni qo‘shib, ijtimoiy guruhingizni kengaytirishga urinishdan ko‘ra.

3. Bog‘lanishning bir qator usullarini ko‘rib chiqing. Agar chiqolmasangiz, do‘stlaringiz va oilangiz bilan bog‘lanish uchun boshqa strategiyalardan foydalaning. Ba’zi yoshi kattalar elektron vositalarni qabul qilishga ikkilanishsa-da, ular do‘stlaringiz yoki oilangizni shaxsan ko‘rmaganingizda ham aloqada qolishingizga yordam beradi. Do‘stingizga smartfon orqali video qo‘ng‘iroq qiling yoki yaqinlaringizga elektron pochta orqali xabar yuboring. Bu yuzma-yuz suhbat bilan aynan bir xil bo‘lmasligi mumkin, ammo shaxsan tashrif buyurish imkoni bo‘lmaganda yordam berishi mumkin bo‘lgan o‘rinbosar hisoblanadi. Ko‘pgina kutubxonalar va jamoalar kitob guruhlari, shahar miqyosidagi muhokamalar va ijodiy kurslar kabi onlayn uchrashuvlar uchun bepul yoki arzon ijtimoiy imkoniyatlarni taklif qiladi.

Mahalliy kutubxona yoki kattalar markazi sizni shu kabi manbalarga yo‘naltirishi mumkin.

Xulosa

Bizning miyamiz tabiatan ijtimoiy bo‘lib, boshqalar davrasida gullab-yashnashi uchun mo‘ljallangan. Chuqur munosabatlar yoki oddiy kundalik muloqotlar orqali bo‘lsin, boshqalar bilan aloqa o‘rnatish aqliy va hissiy farovonligimiz uchun juda muhimdir.

Yodingizda bo‘lsin, siz yolg‘iz borishingiz shart emas. Sizning miyangiz va butun o‘zingiz boshqa odamlarga muhtoj. Bu haqiqatni qabul qiling va u hayotingizni qanday o‘zgartirayotganini kuzating.

Edted by Sabina Kurbanova

Manba:

1. Harvard Health Publishing(2024,September 27). 3 ways to build brain-boosting social connections: https://www.health.harvard.edu/blog/3-ways-to-build-brain-boosting-social-connections-202109082585
2. Braintrain.me(2024, September 3). Why your brain needs other people: https://www.braintrain.me/-add-blogs-here/2024/8/15/why-your-brain-needs-other-people
3. The Guardian(2024, July 8). Why your brain needs other people: https://www.theguardian.com/books/article/2024/jul/08/the-big-idea-why-your-brain-needs-other-people