Doomscrolling tuzog‘i
Telefoningizni “besh daqiqaga tekshiraman” deb o‘zingizga aytganingizda, birdan soatlar o‘tib ketganini va hamon ekranga tikilib o‘tirganingizni payqaysiz. Siz cheksiz yangiliklar, ijtimoiy tarmoq postlari va tasodifiy memlarni varaqlaysiz, ammo zavqlanish yoki ma’lumot olish o‘rniga, o‘zingizni xavotirli, charchagan yoki hatto g‘azablangan his qilasiz. Tabriklaymiz, siz “doomscrolling”ni boshdan kechirdingiz.
Doomscrolling, agar bu atamani eshitmagan bo‘lsangiz, yomon yangiliklar, salbiy hikoyalar va tashvishli sarlavhalarni to‘xtovsiz varaqlash odatidir. Bu ko‘pchiligimizga, ayniqsa so‘nggi yillarda, tanish bo‘lgan qaram odatdir. Ammo eng qizig‘i shundaki: biz lentamizni doimiy yangilab, o‘zimizni “xabardor” bo‘layotgandek his qilsak-da, doomscrolling aslida ruhiy salomatligimiz, stress darajamiz va hatto miyamiz kimyosiga jiddiy zarar yetkazishi mumkin.
Ushbu maqolada biz doomscrollingning xavflari, nima uchun unga bunchalik berilib ketganimiz haqidagi ilmiy ma’lumotlar va bu jarayondan chiqish yo‘llari haqida batafsil to‘xtalamiz.
Telefon tuzog‘i – aslida qancha vaqtimizni onlaynda o‘tkazamiz?
Keling, ba’zi raqamlarni ko‘rib chiqaylik. 2023-yilgi hisobotga ko‘ra, odamlar kuniga o‘rtacha 7 soat internetda o‘tkazadi. Agar bu sizga ko‘p tuyulsa, Z avlodi vakillari kabi yoshlar kuniga 8 soatdan ortiq vaqtini telefonlarida o‘tkazishadi! Ish, ko‘ngil ochish va muloqot orasida biz telefonlarimizga uzoq vaqt tikilishimiz aniq.
Ammo bu faqat vaqt masalasi emas, balki nima ko‘rayotganimiz ham muhim. Doomscroll qilganimizda, biz kulgili it videolarini yoki do‘stlarimizning yangiligini ko‘rmayapmiz. Aksincha, so‘nggi ofatlar, siyosiy muammolar yoki pandemiyalar kabi yomon xabarlarga g‘arq bo‘lamiz. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, doimiy ravishda salbiy yangiliklarga duch kelish stress va xavotir darajasini oshiradi.
Shunday bo‘lsa-da, biz yana va yana qaytaveramiz! Nima uchun?
Doomscrolling nima uchun qaram qiladi?
Doomscrolling haqida shuni aytish kerakki, u qimor o‘yinlari yoki giyohvand moddalar kabi miyangizga ta’sir qilgani uchun o‘ta qaram qiluvchidir. Har safar yangi narsani ko‘rganingizda, miyangizda dofamin – yoqimli his-tuyg‘u uyg‘otuvchi modda ajraladi. Bu xuddi kokain iste’mol qilgandagi kabi jarayon. Darhaqiqat, Twitter, TikTok yoki Reddit’ni to‘xtovsiz yangilashga bo‘lgan istak xuddi kayf holatiga o‘xshaydi.
Bu tizim, ya’ni keyingi nima chiqishini bilmaslik holati, sizni doimiy aylanishga undaydi. Garvard tadqiqoti shuni ko‘rsatdiki, ijtimoiy tarmoqlar tasodifiy mukofotlar – masalan, qiziqarli post, hayratlanarli yangilik yoki shunchaki “layk” bilan sizni ilintirish uchun yaratilgan. Bu dofamin zarbalari tasodifiy bo‘lgani uchun odatni tashlash qiyinlashadi. Siz varaqlashda davom etasiz, chunki keyingi ko‘radigan narsangiz avvalgidan ham qiziqarliroq yoki hayratlanarliroq bo‘lishiga umid qilasiz.
Doomscrolling: u ongingizga qanday ta’sir qiladi?
Doomscrollingdan keladigan dofamin bir lahzaga yaxshi his berishi mumkin, ammo uni haddan ziyod qilish ruhiy salomatligingizga zarar yetkazadi. Doimiy ravishda salbiy yangiliklar bilan to‘qnashish sizni asabiylashtirib, tashvishga soladi va hatto tushkunlikka tushirishi mumkin. 2021-yilda “Nature” jurnalida e’lon qilingan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, ijtimoiy tarmoqlarda, ayniqsa salbiy yangiliklarni o‘qishga ko‘p vaqt sarflaydigan odamlar ancha yuqori darajada stress holatida bo‘lishadi.
Bu faqat his-tuyg‘ularingizga emas, balki miyangizga ham zarar yetkazadi. Tadqiqotlar ko‘rsatishicha, telefonda haddan tashqari ko‘p vaqt o‘tkazish, ayniqsa doomscrolling paytida, diqqatni jamlash va xotirani saqlash qobiliyatini pasaytiradi. Microsoft kompaniyasi insonlarning e’tibor muddati 2000-yildagi 12 soniyadan hozirgi kunda atigi 8 soniyagacha tushib ketganini aniqladi. Buning sababi sifatida texnologiyalardan haddan ortiq foydalanish va doimiy multitasking ko‘rsatilmoqda.
Umuman olganda, doomscrolling miyangizni tez mukofot olishga o‘rgatadi, ammo uzoq muddatda o‘zingizni yomon his qilishingizga – stress, xavotir va charchoqqa olib keladi. Har qanday qaram odatdek, uni qanchalik ko‘p qilsangiz, undan voz kechish shunchalik qiyinlashadi.
Doomscrollingdan qutulish
Ekranlardan dam oling: Barcha qurilmalardan uzilib turish vaqtini rejalashtiring. Ovqatlanish paytida yoki uyqudan oldin kabi kichik tanaffuslardan boshlang, keyin esa butun kunlik tanaffusni sinab ko‘ring. Bu miyangizni dam olishiga imkon beradi. Ijtimoiy tarmoqlarni blokirovka qiluvchi ilovalar yordam berishi mumkin.
Varaqlash o‘rniga yozishga harakat qiling: Telefoningizni qo‘lingizga olishni xohlaganingizda, kundalik yozing. Har kuni 10 daqiqa yozish xavotir va tushkunlikni kamaytirishi mumkin. Bu stressni yengishning samarali usuli bo‘lishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlaringizni tozalang: Ijtimoiy tarmoqlardan butunlay voz kechish shart emas. Faqat ko‘rayotgan kontentingizni o‘zgartiring. Salbiy hisoblarga obunani bekor qiling va o‘rniga sizni quvontiradigon, ilhomlantiradigan yoki foydali ma’lumot beradigan hisoblarga obuna bo‘ling.
Ongli bo‘ling: Meditatsiya yoki chuqur nafas olish mashqlarini qilib, ongingizni hozirgi lahzada bo‘lishga o‘rgating. Bu sizga qachon varaqlashni xohlayotganingizni payqash va salbiy yangiliklardan ta’sirlanishdan oldin to‘xtash imkonini beradi.
Nazoratni qaytarib olish
Xulosa qilib aytganda, raqamli platformalar bugungi hayotimizning ajralmas qismiga aylangan, ammo ularning qanchalik qaram qilishini nazorat qilish qo‘limizda. Yuqorida aytib o‘tilgan usullarni qo‘llash orqali – raqamli detoks, kundalik yuritish, ijtimoiy tarmoq lentangizni tozalash va ongli bo‘lish – siz doomscrollingni to‘xtatib, vaqtingiz, e’tiboringiz va ruhiy salomatligingiz ustidan nazoratni qaytarib olishingiz mumkin.
Maqsad – texnologiya bilan yanada sog‘lomroq munosabatga erishishdir.
Edited by Mashhura Qudratova and Madina Bakhshullaevna
Manba:
