Yer zaif emas, lekin u o‘jar. Bahaybat vulqonlardan tortib eriyotgan muzliklargacha, sayyoramiz oyoqlarimiz ostida beqaror uradi. Aholimiz ko‘payib, iqlimimiz isib borayotgan bir paytda, texnologiya Yerni nafaqat yashash uchun qulay, balki gullab-yashnashi uchun yagona imkoniyatimiz bo‘lishi mumkin. Yerni muhandislik yo‘li bilan boshqarish davriga xush kelibsiz.
Yer uyg‘onsa… Biz tayyormizmi? Geomuhandislik yechimlari
1815-yilda Tambora vulqoni otildi va Yer yuzini kul pardasi bilan o‘rab oldi. Bu halokatda 100 ming kishi halok bo‘ldi. Biroq Tambora Toba kabi supervulqonlar oldida hech narsa emas — bunday vulqonlar bir otilishda milliardlab odamni yo‘q qilishi mumkin. Keyingi portlashni kutib o‘tirish o‘rniga, muhandislar dadil g‘oyani ilgari surishmoqda: issiqlikni qaynab ketishidan oldin so‘rib olish. Vulqonning magma kamerasi atrofida chuqur quduqlar qazib, sovuq suv haydash orqali Yerning o‘zi elektr stansiyasiga aylanadi. Bu nozik jarayon — haddan tashqari yaqinlashsangiz, oldini olmoqchi bo‘lgan otilishni qo‘zg‘atib yuborishingiz mumkin. Ammo to‘g‘ri bajarilsa, toza, qayta tiklanadigan energiya va sovutilgan, tinch vulqonga ega bo‘lasiz.
Bu geomuhandislikning faqat bir ko‘rinishi, xolos. Kattaroq o‘ylang: sun’iy vulqonlar, stratosferaga oltingugurt yuborish, hatto Quyoshni to‘sadigan ulkan kosmik qalqonlar. MTI olimlarining rejasiga ko‘ra, bunday Quyosh soyaboni fazoning strategik nuqtasiga joylashtirilsa, sayyorani kerakli darajada sovitib, insoniyatga muhim vaqt yutib beradi. Bu g‘oyalar jur’atli. Ba’zilari dahshatli tuyulishi mumkin. Ammo iqlim inqirozi tobora keskinlashayotgan bir paytda, keskin choralarni ham ko‘rib chiqish vaqti yetgan.
Tabiatni qayta dasturlash: Biomuhandislik kuchi
Tabiat mukammal emas. Lekin biz uni yo‘naltira olamiz. Biomuhandislik allaqachon sayyoramizning biologiyasini o‘zgartira boshlagan: aqlliroq ekinlar, supermikroblar, yangilangan fotosintez. Olimlar o‘simliklarning genlarini o‘zgartirib, ularni 40% gacha yirikroq o‘stirishga erishmoqda. Ular suv o‘tlarini vodorod yoqilg‘isi ishlab chiqaradigan qilib qayta dasturlashmoqda, hatto chiqindilarni yeb, elektr ishlab chiqaradigan mikroblar ham mavjud.
Biomuhandislik orzulari mamontgacha yetib borgan. Sovuqqa chidamli Osiyo fili genlarini o‘zgartirib, Arktikani kezadigan “fil-mamont”lar yaratilmoqda — ular abadiy muzliklarni saqlab, milliardlab tonna uglerodni yerda tutib qolishi mumkin. Biomuhandislik texnologiyasi mexanik shaklda ham mavjud. Masalan, sun’iy daraxtlar — ular uglerodni oddiy daraxtlarga nisbatan ming barobar tez yutadi. Ular qaqragan hududlarga o‘rnatilsa, havodagi zararli gazlarni samarali tozalashi mumkin. Hatto okean tubidagi CO₂ ni yutadigan tog‘ jinslarini portlash bilan ko‘tarish kabi g‘oyalar ham bor. Tabiat bizning doimiy hamkorimiz bo‘lgan. Ammo endi biz u bilan birgalikda kelajakni yozayotgan hammuallifmiz.
Hayotni tahrirlash: Genlar bilan o‘zgargan dunyo
DNKni ikkiga ajratish ilgari fantastika edi. Endi bu strategiya. Gen muhandisligi sayyorani boshqarishning poydevoriga aylanishi mumkin.
Biz faqatgina mahsuldorlik uchun genlarni tahrir qilmaymiz. Biz bardoshli bo‘lishni maqsad qilganmiz. Ekstremal iqlimga mo‘ljallangan ekinlar. Ekotizimlarni tiklash uchun mo‘ljallangan mikroblar. Inson tomonidan buzilgan muvozanatni tiklash uchun butun turlar qayta tiklangan yoki qayta ixtiro qilingan.
Gap endi faqat oziq-ovqat xavfsizligi yoki energiya haqida emas. Gap sayyoraviy barqarorlik haqida ketmoqda. Qayta ishlangan, yanada qattiq va aqlli biosfera kelajakdagi qulashdan himoya qiluvchi eng yaxshi xavfsizlik devori bo‘lishi mumkin.
Okeanlar ostidagi kurash: Muzliklarni saqlab qolish rejasi
Dengizlar nordonlashmoqda. Muzliklar yorilmoqda. Antarktidadagi Tvayts muzligi – bu muzli vaqt bombasi. Agar u qulab tushsa, dengizlar o‘n fut ko‘tarilishi mumkin.
Geomuhandislar iliq okean oqimlarini muzning erishiga to‘sqinlik qilish uchun mamlakatlar o‘lchamidagi suv osti pardalarini qurmoqchi. Qutblarda shamol yordamida ishlaydigan suv nasoslari va quyosh soyabonlari kabi yovvoyi g‘oyalar dengiz suvini purkash va muzlatish orqali muzni qayta tiklashi mumkin edi.
Qirg‘oqlar yaqinida sun’iy riflar dengiz hayotini va qirg‘oqlarni himoya qiluvchi tabiiy tuzilmalarga taqlid qilish uchun loyihalashtirilmoqda. Bu riflar nafaqat baliqlarning yashashiga yordam beradi. Ular uglerodni ushlab turadi, bo‘ron to‘lqinlarini tinchlantiradi va ko‘tarilayotgan dengizlarga bufer bo‘lishi mumkin.
Cheksiz quyosh, cheksiz energiya
Insoniyat sivilizatsiyasi yoqilg‘ini ko‘proq talab qiladigan o‘choqdir. Bizning energiyadan foydalanishimiz ikki asr ichida 7000% dan oshib ketdi. Biz endigina boshlayapmiz.
Xushxabarmi? Quyosh batareyalari bilan qoplangan Yer yuzasining atigi 0,3 foizi hamma narsani ta’minlay oladi. Eng yaxshi joy? Cho‘llar. Sahroyi Kabir dunyoni bir necha marta boshqarishi mumkin. Ammo bir joyda haddan tashqari ko‘p quyosh sayyorani yanada ko‘proq isitishi, ob-havo rejimini o‘zgartirishi va ehtimol qutblarni pishirishi mumkin.
Yechim? Yuqoriga qarang.
Yer yukidan qutulish: Energiya manbai — kosmos
Kosmos endi faqat sun’iy yo‘ldoshlar uchun emas. U kelajakning elektr stansiyasidir.
Orbitadagi ulkan quyosh panellari kuniga 24 soat davomida quyosh nurini to‘plab, uni Yerga uzatishi mumkin. Xitoy va Oksford jamoalari allaqachon kilometrlar miqyosidagi stansiyalarni loyihalashtirmoqda. Biroq, kosmik quyosh energiyasi ham sayyoraga issiqlik qo‘shadi.
Xo‘sh, nima uchun sanoatni ham kosmosga ko‘chirmaymiz?
Kosmosda biz Yerning nozik tizimlarini buzmasdan energiya yig‘ishimiz, undan foydalanishimiz va tarqatishimiz mumkin. Ammo buning uchun bizga ishonchli yo‘l kerak.
Osmonga yo‘l: Kosmik lift orzudan reallikka
Kosmik lift – bu hozirga qadar taklif qilingan eng ulkan g‘oyalardan biri. Yerdan koinotgacha 36 000 kilometrga cho‘zilgan kabel, chiqindisiz yuk va odam tashish imkonini beradi. Buning uchun uni ushlab turish uchun yetarlicha mustahkam material kerak. Va kosmik chiqindilarning uni parchalab tashlashidan saqlash usuli ham zarur.
Yanada kengroq tasavvur – bu orbital halqa. Past orbitada Yer atrofida aylanadigan yuqori tezlikdagi monorelsni tasavvur qiling. Undan osilgan shaharlar, uchirish markazlari va gravitatsiyaning o‘zidan yaratilgan sanoat joylashgan. Ba’zi versiyalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri Oyga ulanishi mumkin. Bu g‘alati eshitilishi mumkin. Ammo hatto prototiplar ham allaqachon chizmachilik taxtasida.
Agar qurilsa, orbital halqalar butun boshli yangi sivilizatsiyalarni o‘z ichiga olishi mumkin, bu esa Yerdan bosimni kamaytiradi va insoniyat rivojlanishi uchun yangi bosqich yaratadi.
Yer 2.0: Yangi davr uyda boshlanadi
Bularning hech biri oson emas. Arzon ham emas. Lekin bu imkonsiz emas. Har bir vulqonni sovutish, har bir muzlikni himoyalash, har bir daraxt yoki gen yoki sun’iy yo‘ldoshni loyihalash bitta ulug‘ maqsadga xizmat qilishi kerak: Yerni nafaqat barqaror, balki g‘ayrioddiy qilish.
Biz endi bu sayyorada shunchaki yo‘lovchilar emasmiz. Biz uning kelajagini yaratuvchi muhandislarmiz.
Va nihoyat asbob-uskunalar qo‘limizda.
Adabiyotlar va qo‘shimcha ma’lumotlar
Maqola The B1M YouTube kanalining “The Insane Engineering of Terraforming Earth” videosi asosida tayyorlangan.
Havola: https://youtu.be/rN5f72lhJz8
Juda ham ajoyib maqola bo’libdi! Ijodkorlarga rahmat
Rahmat katta!